Poznańskie Centrum Dziedzictwa oraz Centrum Szyfrów Enigma blisko współpracują z Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego, który jako pierwszy podjął temat promocji historii polskiego sukcesu kryptologicznego i pamięci o jego bohaterach.
Urząd Marszałkowski już w 2017 roku zainicjował współpracę między samorządami w całej Polsce, które związane są z historią złamania szyfru Enigmy przez polskich kryptologów. Samorządy te to przedstawiciele różnych regionów Polski: Mazowsza, Kujaw i Pomorza, Śląska, czy Wielkopolski. Miejscowości, które rozsypane na mapie Polski tylko pozornie nic nie łączy. A jednak! Nasz wspólny temat to „Pogromcy Enigmy”.
Łączą nas postaci, takie jak:
Genialne umysły i praca zespołowa nad wielkim wyzwaniem, które podjęli z sukcesem, choć mówiono i myślano, że chcą dokonać niemożliwego.
Samorządy i pogromcy Enigmy:
Miejsce narodzin Mariana Rejewskiego w dniu 16 sierpnia 1905 r. W Bydgoszczy spędził też swoją młodość, ukończył Państwowe Gimnazjum Klasyczne (obecnie I LO), uzyskując maturę w 1923. Ponownie Rejewski pojawił się w Bydgoszczy w 1946 roku, po powrocie z Wielkiej Brytanii. Podjął wtedy pracę w bydgoskiej fabryce kabli Kabel Polski w dziale zbytu, gdzie był zatrudniony do 1950. Rejewski pracował następnie w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy, a potem w Związku Branżowym Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej. Po przejściu na rentę w 1967 r. przeprowadził się w 1969 r. do Warszawy.
Bydgoszcz to także miasto rodzinne Kazimierza Gacy, najmłodszego pracownika przedwojennego Biura Szyfrów.
Zobacz Mariana Rejewskiego w Bydgoszczy
Miasto rodzinne Gwido Karola Langera, urodzonego w 1994 roku. Langer od 1930 roku kierował Biurem Szyfrów Wojska Polskiego. Langer urodził się wprawdzie w słowackiej Żylinie, ale jego ojciec, cieszyński zegarmistrz, wkrótce po urodzeniu syna powrócił do Cieszyna. To w Cieszynie Gwido przeżył młodość i ukończył miejscową szkołę realną. Związki z tym miastem podtrzymywał także w okresie późniejszym, gdy w miejscowych szpitalach leczył się z ran odniesionych na frontach I wojny światowej.
1 grudnia 2010 roku prochy Langera zostały sprowadzone z Wielkiej Brytanii do Polski i pochowane na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.
W Kraszewicach mieszkał krótko Jerzy Różycki, zanim trafił stamtąd na studia matematyczne i geograficzne do Poznania. Rodzice Różyckiego prowadzili w Kraszewicach aptekę.
Miasteczko rodzinne Antoniego Pallutha, głównego doradcy technicznego polskiego radiowywiadu. Palluth urodził się w 1900 r. w obecnym budynku Poczty Polskiej, w rodzinie cesarskiego pocztmistrza w Pobiedziskach. Tradycja rodzinna wywarła wpływ na jego techniczne zainteresowania związane z łącznością radiową. Był absolwentem tego samego gimnazjum co Henryk Zygalski – Marii Magdaleny w Poznaniu. Służąc w oddziałach Łączności Wojska Polskiego miał okazję współpracować z Maksymilianem Ciężkim. Został jednym z wiodących konstruktorów radiowych w kraju i przedsiębiorcą. Wspólnie z braćmi Stanisławem i Ludomirem Danielewiczami oraz Edwardem Fokczyńskim założyli wytwórnię Radiotechniczną „AVA” z siedzibą w Warszawie. Wytwórnia ta wyposażała Biuro Szyfrów w sprzęt radiotechniczny oraz urządzenia kryptograficzne. To w wytwórni „AVA” wykonana została replika niemieckiej Enigmy.
W Poznaniu rozpoczęła się historia złamania szyfru Enigmy. Tu w 1908 roku urodził się Henryk Zygalski, który wychował się w kamienicy przy ul Mielżyńskiego 19; w tym mieście Zygalski zdał też egzamin maturalny w Gimnazjum Marii Magdaleny. To samo gimnazjum ukończył Antoni Palluth.
Tu spotkali się po raz pierwszy Antoni Palluth i Maksymilian Ciężki, w trakcie powstania wielkopolskiego, w stacji radiowej zlokalizowanej na terenie poznańskiej Cytadeli. W późniejszym okresie stacja ta gościła także uczestników kursu kryptologii w 1929 roku.
Zamek cesarski był siedzibą Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego, którego słuchaczami byli uczestnicy kursu kryptologicznego. Na uniwersytecie wykładał prof. Zdzisław Krygowski, prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego, który na prośbę oficerów Biura Szyfrów WP zorganizował tajny kurs szyfrów dla najwybitniejszych studentów matematyki. Kurs ten wyłonił dwójkę Zygalski – Różycki, do której dołączył Rejewski.
W Poznaniu działała filia Biura Szyfrów, w której wspomniani wyżej matematycy wprawiali się w łamaniu niemieckich szyfrów, zanim zostali w 1932 r. przeniesieni do Warszawy.
Kilku spośród członków ekipy Biura Szyfrów pozostało związanych ze stolicą Wielkopolski także po przeprowadzce zespołu do Warszawy; to w Poznaniu pozostały domy rodzinne Henryka Zygalskiego oraz Maksymiliana Ciężkiego.
Miasto Leonarda i Ludomira Danilewiczów oraz Tadeusza Heftmana. Tadeusz Heftman urodził się w 1906 r. w Sosnowcu. To tu ukończył tę samą szkołę średnią, do której uczęszczali również bracia Leonard i Ludomir Danilewiczowie. Wszyscy trzej byli utalentowanymi inżynierami-radiotechnikami, którzy stawiali pierwsze kroki w sosnowieckim Komitecie Szkolenia Młodzieży w Radiotechnice. Danilewiczowie byli współzałożycielami i współwłaścicielami firmy AVA, która skonstruowała i dostarczyła liczne elementy wyposażenia polskiego radiowywiadu, w tym nowatorskie stacje nasłuchowe, nadajniki i goniometry, a także kopie niemieckiej Enigmy, cyklometr i bomby Rejewskiego.
Miasto Maksymiliana Ciężkiego, wiodącego oficera Biura Szyfrów WP i pomysłodawcy tajnego kursu szyfrów w Poznaniu w 1929 r. Ciężki urodził się tu 24 listopada 1898 roku jako syn cieśli i przedsiębiorcy budowlanego. Ukończył miejscową szkołę rolniczą, a w trakcie nauki w niej zaangażował się w budowę lokalnego, polskiego ruchu skautowego, który stanowił zaplecze organizacyjne dla polskiej działalności niepodległościowej (po zakończeniu I Wojny Światowej większość jego członków utworzyła oddziały polskiej Straży Ludowej, fundamentu sił zbrojnych późniejszego Powstania Wielkopolskiego). Powołany do armii niemieckiej, Ciężki powrócił do rodzinnego miasta w samą porę, by wziąć udział w wydarzeniach poprzedzających wybuch powstania. W listopadzie 1918 r. został członkiem miejscowej Rady Robotniczej i Żołnierskiej. Po wybuchu powstania wziął udział w wyzwoleniu Wronek, po czym nabyta na froncie we Francji choroba wyeliminowała go z dalszej służby wojskowej.
Dalsze losy Ciężkiego związane były z Poznaniem i Warszawą. W 2008 roku jego prochy zostały sprowadzone z Kornwalii i pochowane na cmentarzu parafialnym w Szamotułach. W tym samym dniu odsłonięto pomnik przypominający jego zasługi.
Miasto związane z krótkim pobytem Jerzego Różyckiego. Urodzony w 1909 r. na Ukrainie, po wybuchu rewolucji sowieckiej wraz z rodziną przedostał się do Polski. Różyccy osiedlili się w Wyszkowie, tu ojciec Jerzego prowadził aptekę. W Wyszkowie Jerzy Różycki dokończył edukację i zdał w 1926 roku egzamin maturalny w Gimnazjum Koedukacyjnym Towarzystwa Szkoły Średniej.
Wydarzenia:
W 2017 roku, w 85. rocznicę złamania szyfrów Enigmy, z inicjatywy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego zorganizowano w Poznaniu zjazd samorządowców oraz przedstawicieli instytucji związanych z tematem Enigmy. Podczas spotkania podpisano Deklarację o współpracy samorządów i instytucji związanych z sukcesem polskich kryptologów. Chęć kontynuowania współpracy zmierzającej do propagowania wiedzy o wielkich polskich kryptologach, ich nauczycielach i współpracownikach wyraziły wtedy samorządy województwa wielkopolskiego i miasta Poznania, władze Bydgoszczy, Cieszyna, Pobiedzisk, Sosnowca, powiatu szamotulskiego, miasta i gminy Szamotuły, powiatu wyszkowskiego, gminy Wyszków oraz Samodzielnego Koła Terenowego nr 5 Społecznego Towarzystwa Oświatowego.
W 90. rocznicę złamania szyfru Enigmy, w październiku 2022 roku Miasto Poznań oraz Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego zorganizowały w Poznaniu drugą konferencję samorządów – sygnatariuszy deklaracji z 2017 roku. Spotkanie było okazją do pochwalenia się dokonaniami, oceny wzajemnego potencjału promocyjnego oraz odnowienia przyrzeczenia ścisłej współpracy w temacie wspólnej promocji zasług polskich kryptologów dla zwycięstwa aliantów w II Wojnie Światowej.
W spotkaniu udział wzięli:
Efektem konferencji z jesieni 2022 roku jest konferencja nauczycielska „Słowa kluczowe: dziewczyny w STEM” w dniu 20 kwietnia 2023 roku, realizowana w ramach projektu SZYFRODZIEWCZYNY. Organizują ją wspólnie Poznańskie Centrum Dziedzictwa, Uniwersytet Adama Mickiewicza oraz Fundacja Muzeum Historii Kobiet.
Program konferencji obejmuje wystąpienia specjalistek z różnych dziedzin, które zajmują się działalnością naukową, edukacyjną lub popularyzatorską związaną z angażowaniem dziewcząt w edukację opartą o STEM (z ang. Science, Technology, Engineering, Mathematics). Celem konferencji jest inspirowanie szkół/ środowiska nauczycielskiego do podejmowania aktywności, które będą wspierać sprawczość dziewczyn w obszarze nowych technologii oraz przełamywania stereotypów w myśleniu o „męskich” i „kobiecych” zawodach, zainteresowaniach czy dziedzinach gospodarki.
Wśród prelegentek biorących udział w konferencji są: prof. Iwona Chmura-Rutkowska (UAM), prof. Edyta Głowacka-Sobiech (UAM), dr Marta Mazurek (UMWW), Joanna Lisiecka (Fundacja Perspektywy/Women in Tech), Karolina Wasielewska (Girls Gone Tech), Małgorzata Dynowska (ODN), Katarzyna Kucharska (CSE/PCD).
Więcej o konferencji – tutaj
