Enigma online

Budynek Collegium Martineum, w której mieści się Centrum Szyfrów Enigma, powstał na miejscu dawnego gmachu Intendentury Wojskowej . Ze względu na prestiżową lokalizację w centrum miasta zdecydowano o rozbiórce uszkodzonego w 1945 roku budynku i wzniesieniu tu siedziby Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Obiekt, zaprojektowany przez Władysława Czarneckiego, był nowoczesną realizacją utrzymaną w duchu modernizmu i jedną z najbardziej okazałych siedzib partyjnych w Polsce. Tu rezydowali sekretarze wojewódzcy, funkcjonował regionalny aparat partyjny, odbywały się zebrania plenarne czy organizowano kursy z marksizmu i leninizmu.

W schyłkowym okresie PRL – u, od końca 1989 roku, na terenie kraju dochodziło do wtargnięć i okupacji lokali PZPR oraz powiązanych z nią organizacji. Celem demonstrantów było wywieranie nacisku na organa PZPR do opuszczania gmachów i przekazywanie je na cele społeczne. Krajowa Komisja Koordynacyjna Niezależnego Zrzeszenia Studentów w połowie stycznia 1990 r. zaapelowała w tej sprawie do organizacji członkowskich o organizację pikiet i demonstracji przed lokalami PZPR.

Działacze poznańskiego NZS – u, którego przewodniczącym był Filip Kaczmarek, postanowili wykonać odważny ruch i zorganizować akcję okupacyjną KW PZPR. Inicjatorem był działacz NZS, student historii Andrzej Jegliczka. Do akcji przyłączyli się członkowie organizacji „Wolność i Pokój”, Solidarność Walcząca i Konfederacja Polski Niepodległej. Po uprzedniej naradzie konspiratorów w gmachu Collegium Novum, 17 stycznia 1990 r o godz. 6:30 uczestnicy zebrali się pod gmachem, po czym wtargnęli do siedziby Komitetu. Pracowników KW wezwano do opuszczenia budynku. Zawieszono flagi NZS – u i Solidarności Walczącej , a na elewacjach wywieszono transparenty. Cześć pomieszczeń oplombowano, by oddalić od siebie ewentualne zarzuty o wandalizm. Upust artystycznym talentom studenci dali jedynie przy okazji malowania i zdobienia popiersia Lenina . Po całej akcji popiersie zostało dokładnie umyte , by akcja ta nie została odebrana jako akt prowokacyjny.

Do studentów pierwszy przybył prezydent Poznania Andrzej Wituski, przychylając się do postulatu oddania gmachu na cele społeczne. Później zjawili się przedstawiciele strony partyjnej, by przystąpić do negocjacji z protestującymi. Rozmowy przedłużały się, konieczne było kontynuowanie okupacji kolejnego dnia. Ostatecznie na mocy porozumienia podpisanego przez I sekretarza KW PZPR gen. Edwarda Łukasika postanowiono m.in. powołać komisję społeczną , której celem miało być ustalenie kwestii własności budynków należących do Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Okupację zakończono 18 stycznia o godz. 13:00. Kilka miesięcy później podjęto decyzję o przeznaczeniu gmachu na potrzeby Wydziału Historii UAM, funkcjonującego dotychczas w Collegium Novum.

Warto podkreślić, że nie wszyscy byli zwolennikami przeprowadzki. W lipcu 1990 r. wysłano do rektora pismo podpisane przez część pracowników naukowych Wydziału Historii UAM i poparte przez prezydium parlamentu studentów UAM . Wyrażono w nim sprzeciw wobec przenosin Wydziału argumentując faktem niedostosowania gmachu do potrzeb naukowo – dydaktycznych. Wskazywano , że władze uczelni musiałyby niepotrzebnie ponieść znaczne koszta na cele adaptacji budynku. Ostatecznie jednak Wydział Historii UAM został przeniesiony do nowej siedziby. Do 2015 roku budynek funkcjonował jako Collegium Historicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, gdzie kształciły się m.in. kolejne pokolenia historyków, archeologów czy etnologów. Po przeprowadzce Wydziału na kampus Morasko, gmach w 2018 roku nazwano Collegium Martineum. Od 2021 r. znajduje się tu siedziba Centrum Szyfrów Enigma. W ogólnodostępnej Mediatece prezentowane są źródła w formie cyfrowej dotyczące m.in. historii tego miejsca i okolicy z uwzględnieniem materiałów na temat akcji okupacyjnej z 1990 r.

Autor tekstu: Maksym Kempiński/ Centrum Szyfrów Enigma