Szyfrodziewczyny

Zofia Sokolnicka

Nauczycielka, emancypantka, emisariuszka, mistrzyni szyfrów, jedna z ośmiu pierwszych posłanek na Sejm RP.

O tem nigdy zapominać nie możemy, że Polska buduje się z «mieczem w jednym ręku, zaś kielnią w drugim» i zasięgiem kultury polskiej wytaczamy granice państwa polskiego – powtarzała.

Była jedną z matek powtórnej polskiej niepodległości. Bez niej i wielu innych Polek nie byłoby sukcesu powstania wielkopolskiego – i pierwszych kobiet w polskim parlamencie. Urodziła się 15 maja 1878 roku w Krakowie, w rodzinie o silnym poczuciu patriotyzmu i tradycjach polskich, w której żywe były wspomnienia powstań narodowych. Była absolwentką poznańskiej Wyższej Szkoły Żeńskiej Anny i Anastazji Danysz, a także studiów humanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Przekonana o potrzebie przeprowadzenia reformy polskiej edukacji, w 1894 roku zaangażowała się podziemne szkolnictwo, prowadząc zajęcia z historii i języka polskiego na rzecz żeńskiego Towarzystwa „Warta” w zaborze pruskim. Nie zważając na ryzyko, prowadziła czytelnię oraz księgarnię, w której rozprowadzała polskie książki i ulotki. Jednocześnie pracowała nad nowym programem edukacyjnym. Aby podnieść jakość nauczania, organizowała kursy dla nauczycielek, a wraz z Marią Brownsfordówną wydała podręcznik metodyczny Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku.

W 1903 roku Sokolnicka została przyjęta do konspiracyjnej Ligi Narodowej. Zajmowała się tam tajnymi stowarzyszeniami młodzieżowymi, w których przygotowywano nową generację polskich działaczy politycznych. Po wybuchu I wojny światowej Sokolnicka została emisariuszką pomiędzy Wielkopolską a Centralną Agencją Polską w Lozannie i Komitetem Narodowym Polski w Paryżu. Przewożąc tajne informacje dla członków Narodowej Demokracji, przekraczała granicę państw pod pretekstem leczenia wzroku, a dzięki doskonałej pamięci nie potrzebowała żadnych notatek ani dokumentów.

Była też szyfrantką. Posługiwała się szyfrem w listach pisanych do rodziny, a także do Międzynarodowego Komitetu Obywatelskiego w Poznaniu, w których przekazywała informacje na temat sytuacji politycznej. Podczas wizyty Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu w grudniu 1918 roku uczestniczyła w spotkaniu z przyszłym premierem w Hotelu Bazar, a kiedy wybuchło powstanie wielkopolskie, zaangażowała się w organizację pomocy sanitarnej i medycznej dla rannych. W odrodzonym państwie polskim należała do elitarnego grona pierwszych posłanek, sprawując mandat poselski nieprzerwanie od 1919 do 1927 roku. Czynnie zabiegała o prawa kobiet, działając w Narodowej Organizacji Kobiet, Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Oświatowej.